Teatr Polski

Słowo teatr ma wiele znaczeń. Gdy je wypowiadamy, najczęściej myślimy o sztuce lub budynku, w którym odbywają się przedstawienia, niekiedy o instytucji, w której pracuje zespół ludzi o bardzo różnych zawodach i specjalnościach. Czasami określamy w ten sposób samo przedstawienie, czasem sytuację życiową, wyglądającą jak spektakl, wyreżyserowany i zagrany przez jej uczestników, mówimy wtedy o teatrze codzienności; jeszcze rzadziej mamy na myśli samą scenę, a najrzadziej – widownię, od której greckiego odpowiednika (theatron) pochodzi ta nazwa, choć przecież słyszy się na przykład, że teatr (w danym przypadku widownia) bije brawo aktorom, przyjmuje sztukę zimno lub gorąco. Są jeszcze metafory, takie jak teatr wojny, teatr dziejów, teatr świata, są najróżniejsze typy i odmiany teatru.
Tymczasem jeśli przyjrzymy się bliżej samemu zjawisku, okaże się, że to słowo, w swym najgłębszym, metaforycznym znaczeniu oznacza dom, dom specyficznej sztuki – sztuki scenicznej. Domem malarstwa i rzeźby będzie galeria lub muzeum, domem literatury – biblioteka, filmu – kino. W tych przestrzeniach dochodzi do spotkania odbiorcy z artystycznym przedmiotem. Dom-teatr funkcjonuje jednak inaczej, bowiem spektakl nie ma przedmiotowego bytu, jest raczej wydarzeniem lub procesem, rezultatem jedynego w swoim rodzaju spotkania żywych – twórców i widzów, spotkania należącego do cowieczornych rytuałów naszej kultury.

Teatr Polski – to po prostu polski dom. Pisany z małej litery oznacza scenę narodową, z dużej – konkretną instytucję, w konkretnym mieście. Jest Teatr Polski w Bielsku-Białej, w Bydgoszczy, w Szczecinie, Wrocławiu, Warszawie i Poznaniu.

Teatr Polski w Poznaniu powstał w XIX stuleciu, w czasie zaborów i jest najstarszym spośród nich. Otwarto go w 1875 roku. Na tych terenach miał charakter Sceny Narodowej, pisanej z dużych liter – charakter znaku i symbolu. Powstał jako swoista reduta polskości, twierdza w twierdzy – wszak Poznań był przez sto lat twierdzą pruską i przeciw niej ten teatr zbudowano. Jeżeli drugi chronologicznie, Teatr Polski w Warszawie, otwarty w 1913 roku, wznoszono jako dom nowej sztuki, w momencie gdy rozluźnione zostały rygory w zaborze rosyjskim, Teatr Polski w Poznaniu budowano w chwili ostrej walki z pruskimi władzami, gdy wycofywano ze szkół język polski, aresztowano społeczników i działaczy, księży (m. in. arcybiskupa Ledóchowskiego), gdy przesiedlano nauczycieli do Rzeszy, gdy wprowadzano ostre, „kagańcowe” prawo prasowe; budowano go przeciw procesowi niemczenia, przeciw unowocześnianej w latach siedemdziesiątych twierdzy, która miała bronić obcych nam wartości i nie naszych terytoriów, ukrytych za jej plecami. I nie tyle chodziło o sztukę, choć przecież przy jej pomocy chciano tutaj mówić do widowni, ile o tę widownię, o jej obronę, naukę, rozrywkę.